د افغانستان وروستی پاچا، محمد ظاهر شاه، د هېواد په معاصر تاریخ کې یوه مهمه او د بحث وړ څېره ده. ځینې یې ډېر ښه یادوي، او ځینې خلک بیا ورباندې سختې نیوکې کوي. راځئ، د هغه د ژوند د هر اړخ نه یو بشپړ انځور وړاندې کړو.
د ژوند پیل (پیدايښت او کورنۍ):
محمد ظاهر شاه په ۱۵ اکتوبر ۱۹۱۴ کې د کابل ښار د دېه افغانانو په سیمه کې وزېږېد. هغه د افغانستان د مشهورې شاهي کورنۍ (براقزي) غړی و. د هغه پلار محمد نادر شاه د افغانستان پخوانی پاچا و.
اقتدار ته رسیدل:
کله چې د ظاهر شاه پلار نادر شاه په ۱۹۳۳ کال کې وژل شو، هغه وخت ظاهر شاه یوازې ۱۹ کلن ځوان و. د پلار د مرګ نه وروسته، ظاهر شاه ته د افغانستان تخت وسپارل شو. د هغه د اقتدار لومړي کلونه کې د هغه ترونو او د کورنۍ نورو غړو د حکومت چارې سمبالولې، ځکه ظاهر شاه لا ځوان او بې تجربې و.
د ظاهر شاه دوره: ښه کارونه او پرمختګونه
ظاهر شاه په خپلو څلوېښتو کلونو واکمنۍ کې ځینې مهمې پروژې سر ته ورسولې:
- د افغانستان هوايي ځواک ته ۱۰۰ نه زیاتې جنګي الوتکې ورکړل شوې، چې د افغانستان دفاعي توان زیات شو.
- هلمند سيند کې یې د آبپاشۍ او اوبو لګولو لویه پروژه جوړه کړه چې په نتیجه کې یې د بزګرانو ژوند ښه شو.
- د هېواد په کچه یې ۱۷۰۰ میله عصري سړکونه جوړ کړل چې په دې کې تر ټولو مهمه کابل–کندهار لویه لار وه.
- د کابل لپاره یې مهم بندونه لکه قرغه او سردې بندونه جوړ کړل، چې زراعت ته یې ډېره وده ورکړه.
- په ۱۹۶۴ کې یې افغانستان ته نوی اساسي قانون ورکړ، پارلمان جوړ شو، او ښځو ته یې د رایې ورکولو حق ورکړ.
د ظاهر شاه متعادله او هوښیاره خارجه پالیسي:
د ظاهر شاه د واکمنۍ یوه لویه ځانګړنه د هغه بې طرفه، متعادله او هوښیاره خارجه پالیسي وه. هغه په داسې وخت کې واکمن و چې نړۍ د دوهمې نړیوالې جګړې او د سړې جګړې په حال کې وه.
هغه د خپلې دورې په اوږدو کې افغانستان د دوهمې نړیوالې جګړې له ناورین نه خوندي وساته او په دغه نازک وخت کې یې افغانستان د امریکا او د روسیې (شوروي اتحاد) ترمنځ په منظم ډول متوازن وساته.
ظاہر شاه د دواړو لویو قوتونو (شوروي اتحاد او امریکا) سره په ښه توګه سیاسي او اقتصادي اړیکې ساتلې وې. له همدې امله ډېری افغانان اوس هم د ظاهر شاه د دې پالیسۍ ستاینه کوي او دا یې د هغه د دورې تر ټولو لویه لاسته راوړنه بولي.
د ظاهر شاه د دورې کمزورۍ او نیوکې:
ظاهر شاه که څه هم ځینې مثبتې چارې وکړې، خو د هغه په دوره کې ځینې غلطۍ او کمزورۍ هم وې:
- ویل کېږي چې هغه سیاسي او لوستو خلکو ته ډېر پام نه کاوه او ډېر ځله به یې هغه کسان له هېواده بهر ته مجبورول چې د ده لپاره سیاسي ګواښ و. د دې کسانو په جمله کې مهم نومونه ډاکټر محمد یوسف (پخوانی وزیر تعلیم)، او محمد موسی شفیق (پخوانی صدراعظم) دي.
- ځینې خلک پر هغه دا نیوکه هم کوي چې د افغانستان لپاره یې مهمې پروژې ډېرې لږې وې او ځینې داسې پارکونه یې جوړ کړي و چې یوازې ښځو ته اجازه وه، چې پر ده د عیش او عشرت تور پورې کېده.
د پاچاهۍ خاتمه او جلاوطني:
په ۱۹۷۳ کال کې کله چې ظاهر شاه ایټالیا ته د درملنې لپاره تللی و، د هغه تره زوی محمد داود خان په هېواد کې له کومې جګړې پرته اقتدار ونیو. ظاهر شاه ته پیغام ورکړل شو چې نور په هېواد کې د هغه واک پای ته رسېدلی دی.
د ایټالیا جلاوطني ژوند:
ظاهر شاه ۲۹ کاله په ایټالیا کې جلاوطن و. هغه د روم ښار ته نږدې اولجیاتا (Olgiata) سیمه کې اوسېده. په جلاوطنۍ کې یې ډېر ساده ژوند کاوه. هغه خپلې ورځنۍ چارې لکه باغباني، شطرنج، او ګالف لوبه کې بوخت و. هغه ډېر دولت نه لرلو، خو د ایران د شاه (محمد رضا شاه) په ګډون ځینې ملګري یې د هغه مالي ملاتړ کاوه.
هېواد ته بېرته راستنېدل:
ظاهر شاه په ۲۰۰۲ کال کې کله چې په افغانستان کې د طالبانو حکومت ختم شو، هېواد ته راستون شو. هغه ته د “بابای ملت” لقب ورکړل شو او تر خپل مرګه (۲۳ جولای ۲۰۰۷) پورې په کابل کې پاتې شو.
د ظاهر شاه د کورنۍ مشهور کسان:
ظاهر شاه په ۱۹۳۱ کال کې د خپلې ترور لور همیرا بیګم سره واده کړی و. د هغوی له دې واده نه ۸ اولادونه وزېږېدل چې مهم یې:
- تاج ولي احمد شاه
- شهزاده نادر شاه
- شهزادګۍ بلقیس بیګم
وروستی تحلیل او نتیجه ګیري:
د ظاهر شاه ژوند له مثبتو او منفي اړخونو ډک دی. هغه د افغانستان لپاره ځینې ډېرې ګټورې پروژې وکړې او په خارجه سیاست کې یې د افغانستان عزت وساته. خو ورسره سره د هغه په پالیسۍ کې ځینې کمزورۍ او غلطۍ هم وې چې نن ورځ د تاریخ د څېړونکو ترمنځ پرې بحثونه روان دي.
تاسو د افغانستان د دې وروستي پاچا ظاهر شاه په اړه څه فکر لرئ؟ خپل نظرونه راسره حتماً شریک کړئ.